توسط : کرمانشاه یکی از استان هایی است که در آن آثار باستانی و جاذبه های گردشگری زیادی قرار دارد که هرکدام از آن ها می تواند به عنوان یک سند هویتی برای ایرانیان شناخته شود. یکی از مهم ترین و معروف ترین آثار باستانی که در کرمانشاه قرار دارد بیستون است. این جاذبه گردشگری ایران که قدمت آن به دوران هخامنشیان باز می گردد هر ساله گردشگران زیادی را از سراسر دنیا به کرمانشاه جذب می کند. اگر می خواهید اطلاعات گسترده ای درباره بیستون کسب کنید کافی است در این مقاله با بزن بریم سفر، یک سفر کوتاه به کرمانشاه داشته باشید تا هرآنچه نیاز است درباره بیستون بدانید را در آن پیدا کنید. بیستون آنقدر جذاب است که می تواند هر بیننده ای با دیدن آن ساعت ها میخکوب خواهد شد.
فهرست مطالب
بیستون، ستون تاریخ ایران باستان
باعث افتخار هر ایرانی است که یکی از قدیمی ترین و بزرگترین سنگ نبشته های جهان در ایران و در استان کرمانشاه قرار دارد. این سنگنبشته مربوط به دوره هخامنشیان است و زمان دقیق ساخت آن را ۵۲۰ سال پیش از میلاد مسیح تخمین می زنند.
این سند که از اسناد مهم تاریخی است در واقع شرح دهنده پیروزی داریوش شاه هخامنشی مقابل گئومات مغ است که نهایتا به بند کشیده شدن یاغیان را نشان می دهد. به همین دلیل است که می توان این کتیبه را نمایش دهنده قدرت داریوش دانست.
بیستون به سه زبان ایلامی، فارسی باستان و زبان اکدی به خط میخی حکاکی شده است. بیستون یکی از موثرترین آثار در رمزگشایی خط میخی و فارسی باستان بوده است. علت این موضوع آن است که در این کتیبه یک متن مشابه به سه زبان مختلف با یک خط یکسان نوشته شده است. در نتیجه اگر یک باستان شناس یک زبان را بلد باشد می تواند با استفاده از آن دو زبان دیگر را کشف و بررسی کند.
محوطه بیستون در سال ۱۳۱۰ ثبت ملی شد و در سال ۲۰۰۶ نیز در میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این سنگ نبشته بر دامنه کوه پرآو ساخته شده است و ارتفاع آن بیشتر از ۱۰ متر است. برای حکاکی در این ارتفاع ظاهرا سنگ تراشان از تعدادی پله بالا می رفتند. اگرچه نشانه های اندکی از این پله ها اکنون باقی مانده است. ظاهرا بعد از پایان ساخت بنا به خاطر این که دیگران به محتویات نوشته ها دست نبرند پله ها عمدا خراب شده است.
علت ساخت بیستون در کرمانشاه
درباره این که چرا هخامنشیان این منطقه را برای حکاکی این کتیبه انتخاب کردند دلایلی وجود دارد. یکی از علت هایی که برای این موضوع ذکر می شود شرایط آب و هوایی مطلوب این منطقه از کرمانشاه است. یکی دیگر از دلایلی که برای این موضوع ذکر می شود ارتباط این نقطه با مسیرهایی چون جاده ابریشم، بابل و نزدیکی به بین النهرین است. کاروان های مختلف و نظامیان از این نقطه عبور می کردند.
این ناحیه منطقه ای مهم و استراتژیک به حساب می آمد پس انتخاب آن توسط داریوش شاه هخامنشی امری درست بود. علاوه بر داریوش پادشاهان دیگری برای این که عظمت قدرت خود را به نمایش بگذارند این منطقه را انتخاب می کردند.
وجه تسمیه بیستون
ریشه واژه بیستون، بغستان است. این کلمه به معنای جایگاه خدایان می باشد و احتمالا لغت اصلی آن باگاستانا بوده است. این لغت در گذر زمان به بهیستان، بهیستون، بهستون و نهایتا بیستون تغییر نام پیدا کرد. پس از اسلام آن را بهستون نامیدند که معنای ستون نیکو یا بهتر را می داد. برخی این اثر را بی ستون به معنای بدون ستون می خوانند که باید دانست که اینگونه خواندن اسم بیستون اشتباه است.
کوه بیستون
این کوه که در شهرستان هرسین و در ۳۰ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد به جز کتیبه کوروش دارای ۲۸ اثر تاریخی دیگر نیز هست. کوه بیستون در گذشته دور و در زمان پارینه سنگی محل زندگی انسان های شکارگر بوده است. این شکارچیان برای استقرارهای فصلی خود از غارها استفاده می کردند. در سال ۱۳۲۸ یک انسان شناس آمریکایی برای اولین بار غار شکارچیان بیستون را مورد کاوش قرار داد. در طی این کاوش هزاران ابزار سنگی که مربوط به دوره پارینه سنگی بودند کشف شد.
ابزارها تنها چیزهایی نبودند که در این کاوش ها پیدا می شدند بلکه حتی بقایای استخوان های حیواناتی مانند اسب با قدمتی در حدود ۴۰ تا ۷۰ هزار سال نیز در این غارها پیدا شد. کشفیات به همین مقدار ختم نمی شوند بلکه ساعد یک انسان که ممکن است مربوط به زمان انسان های نئاندرتال باشد نیز در این غار پیدا شد.
کوه بیستون به جز غار شکارچیان دارای غارهای دیگری به نام های غار مرخرل، غار مر تاریک و غار مر آفتاب نیز هست که در آن ها نیز آثار تاریخی بسیار گرانبهایی از زندگی انسان ها پیدا شده است.
از کوه بیستون در ادبیات فارسی بسیار یاد شده است. معروف ترین شعری که در آن از بیستون یاد شده است منظومه خسرو شیرین نظامی گنجوی است. در این منظومه فرهاد باید کوه بیستون را از جا بکند تا بتواند به معشوق خود که شیرین است برسد.
دیواره کوه بیستون ۵۰۰۰ متر عرض دارد. این دیواره یکی از فنی ترین دیواره های سنگنوردی در دنیا به حساب می آید. این دیواره همچنین پنجمین دیواره مرتفع دنیا و مرتفع ترین دیواره ایران است.
وسعت بیستون
این گنجینه عظیم ۱۶۵۰ هکتار وسعت دارد. علاوه بر این ۳۶ هزار هکتار حریم برای آن تعریف شده است که در این حریم هم آثار تاریخی زیادی وجود دارد که از دوره های مختلفی به جای مانده است. میان همه آثار تاریخی که در این منطقه وجود دارد کتیبه بیستون داریوش شاه هخامنشی از همه برجسته تر است.
متن کتیبه داریوش در بیستون
آن بخش از متن کتیبه بیستون که به زبان فارسی باستان نوشته شده است شامل ۵ ستون می باشد. در بالای این کتیبه نیز اهورامزدا با چهره ای انسانی قرار دارد. سمتن ایلامی در هشت ستون دو قسمتی نوشته شده است. یک ستون نیز مربوط به متن اکدی است.
ابتدای این کتیبه داریوش شاه به معرفی خود و خاندانش پرداخته است. به همین علت از نظر تاریخی این کتیبه یک سند مهم به حساب می آید. چهارستون از کتیبه به روایت رویدادهای پادشاهی داریوش می پردازد. در ادامه به اهورامزدا ادای احترام می شود و پس از آن به معرفی سرزمین های زیر بیرق داریوش می پردازد.
بعد از این ها به تشریح نبرد داریوش با شورشی ها اشاره می شود که در نخستین سال پادشاهی او رخ داد. به جز این ها روایت پیروزی داریوش در ۱۹ جنگ، روایت مر کمبوجیه، شورش فرورتیش و اعدام او در اکباتان، شورش گئومات و شکست او، پیروزی داریوش بر سکاها و نصیحت های شاهگونه دیگر نوشته های کتیبه داریوش در بیستون هستند.
معرفی بخش های مختلف بیستون
همانطور که اشاره کردیم، بیستون شامل نگاره ها و بخش های مختلفی است. در ادامه به معرفی مهم ترین جاذبه هایی که می توانید در بیستون از آن ها بازدید کنید می پردازیم.
مجسمه هرکول
یکی از دیدنی های بیستون، مجسمه هرکول است که روی یک سکوی سنگی قرار دارد. این مجسمه ۱.۴ متر طول دارد و در کنار شاهراه شرقی به غربی جاده ابریشم قرار گرفته است. هرکول در حالی که به پهلو تکیه داده است پیاله ای بزرگ را در دست چپ خود گرفته و به رو به رو می نگرد. مجسمه هرکول در کوه تراشیده شده است. قدمت این مجسمه را ۱۵۳ سال قبل از میلاد مسیح تخمین می زنند.
سنگ بلاش
سنگ بلاش مربوط به دوره اشکانیان است. این سنگ در محوطه تاریخی بیستون قرار دارد و در سال ۱۳۸۰ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد. سنگ بلاش حکاکی تصویر یکی از شاهان اشکانیان است که یک پیاله در دست چپ اوست و دست راستش به آتشدان است در حالی که ایستاده است. ارتفاع این سنگ چهارضلعی ۲.۵ متر است. فاصله این سنگ تا نقش گودرز ۴۰۰ متر می باشد.
نقش مهرداد اشکانی
یکی دیگر از دیدنی های بیستون نقش برجسته مهرداد اشکانی است که روی دیواری مقابل دیوار داریوش هخامنشی ساخته شده است. این حکاکی مهرداد دوم اشکانی را در حالی نشان می دهد که در مقابل آن ۵ نفر از بزرگان اشکانی حضور دارند و در حال دادن پیشکش به محضر مهرداد دوم هستند. ظاهرا برای ساخت کتیبه شیخ علی خان زنگنه بخشی از این نقش برجسته تخریب شده است.
صخره فرهاد تراش
صخره فرهاد تراش با عرض ۲۰۰ و طول ۳۶ متر جز بزرگترین صخره های تراش خورده ایران است. در این صخره تراشیده شده آثاری از قلم های حجاری وجود دارد. برخی معتقدند که این تراش برای استفاده از سنگ آن برای ساخت بناهای دیگر ایجاد شده است. برخی نیز معتقدند که خسروپرویز شاه ساسانی قصد داشته است با ایجاد این تراشه یک واقعه تاریخی را روایت کند.
سنگ نگاره گودرز
این سنگ نگاره به دستور یکی از شاهان اشکانی به نام گودرز ایجاد شده است. این نقش برجسته گودرز را نشان می دهد که روی یک اسب نشسته و یک سوار دیگر را روی زمین انداخته است. این سنگ نگاره کنار نقش برجسته مهرداد دوم قرار دارد. بالای این سنگ نگاره یک نقش حکاکی شده است که برخی معتقدند رب النوع پیروزی در یونان باستان است.
کتیبه شیخ علی خان
مانند سنگ نگاره گودرز این کتیبه نیز در کنار نقش مهرداد دوم قرار دارد. کتیبه شیخ علی خان زنگنه که در واقع وقف نامه اوست روی نقش برجسته مهرداد دوم ایجاد شده و بخش زیادی از آن را تخریب کرده است. شیخ علی خان زنگنه یکی از حاکمان کرمانشاه بود که ظاهرا اهل کارهای خیر و درستکاری بود. کتیبه او ۳۶۳ سانتی متر طول و ۲۷۶ سانتی متر عرض دارد. کتیبه شیخ علی خان ۱۵ خطی است و در سال ۱۳۸۰ به ثبت رسیده است.
پرستشگاه پارتی
یک بنا از دوران پارتی که در آن زمان به عنوان پرستشگاه استفاده می شده است. پرستشگاه پارتی ۱۰ پله و دو صفه دارد. روی صفه بالایی بقایای یک آتشدان قرار دارد. این آتشدان عمق کمی دارد ولی قطر آن ۳۵ سانتی متر می باشد. به جز این پرستشگاه سفالینه هایی نیز در دامنه کوه بیستون کشف شده است که مربوط به دوران پارتی است.
دژ مادی
در شمال غربی بیستون یک محوطه وجود دارد که به آن دژ مادی گفته می شود. دژ مادی در سال ۱۹۶۶ طی یکسری کاوش پیدا شد. این دژ شامل برج ها و باروهای مستطیلی شکل است. این دژ همچنین دیوارهایی دارد که به شیوه خشکه چین با استفاده از سنگ های بزرگ و کوچک ساخته شده است.
در این دژ سفالینه هایی یافت شد که شباهت زیادی به سفالینه های نوشیجان ملایر و گودین تپه کنگاور داشت که متعلق به دوره مادها بودند به همین دلیل است که این مکان را دژ مادی نامیدند. آنچه مهر تایید بر ادعای مادی بودن این دژ است کشف یک سنجاق سینه برنزی در آن است که متعلق به قرن هشتم پیش از میلاد می باشد.
کاروانسرای شاه عباسی
یکی دیگر از دیدنی های این محوطه کاروانسرای شاه عباسی است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. اگرچه دستور ساخت آن را شاه عباس داد اما ساخت آن در زمان حکمرانی شاه سلیمان پایان یافت. این کاروانسرا در سال ۱۳۸۳ به عنوان آثار تاریخی ملی ثبت شد. در این کاروانسرا امروزه یک هتل ایجاد شده است که ظرفیت ۱۰۰ مهمان را دارد.
کاروانسرای ایلخانی
پایین تر از دیوار فرهاد، کاروانسرایی وجود دارد که به کاروانسرای ایلخانی معروف است. این کاروانسرا در واقع روی یک کاخ ساسانی که ساخت آن نیمه تمام مانده بود ساخته شده است. در ساخت این کاروانسرا از تکه سنگ، آجر و گچ استفاده شده است. یک مسجد کوچک نیز در وسط آن بنا شده بود. کاروانسرای ایلخانی دارای ۶۴ اتاق است.
بازدید از بیستون
در حال حاضر بیستون در حال مرمت شدن است و بازدید از آن ممکن نیست. این مرمت از سال ۱۳۹۹ شروع شده است. تا پایان مرمت تنها می توان از قسمت شرقی سراب بیستون نقش داریوش را دید.
مرمت آثار باستانی اهمیت زیادی دارد از این رو باید توجه داشت که صبر کردن چند ساله برای دیدن این اثر باستانی پس از مرمت بیستون ارزشش را دارد. همه ما باید برای حفظ آثار باستانی و ملی کشورمان تلاش کنیم.
تاکنون از بیستون بازدید کرده اید؟ خاطره و تجربه ای اگر از این بازدید دارید در بخش نظرات با ما و سایر علاقه مندان به بازدید از بیستون در میان گذارید.
