توسط : بخش زیادی از جاذبه های گردشگری استان کرمان در شهر کرمان قرار گرفته اند. یخدان مویدی یکی از آن هاست که به دلیل ویژگی های خاصی که از نظر تاریخی و معماری دارد مورد توجه قرار گرفته است. پیش از این که سیستم های لوله کشی آب و یخچال های پیشرفته روی کار آیند یخدان مویدی سال های سال نیاز یخ و آب مردم کرمان را تامین می کرده است. در این مطلب از بزن بریم سفر قصد داریم شما را با این یخدان بیشتر آشنا کنیم از این رو پیشنهاد میکنیم که تا انتها با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
یخدان مویدی کرمان کجاست؟
در شهر کرمان محله ای به نام مویدی وجود دارد که زمین ها و قنات قدیمی در آن قرار دارند. این محله خیابان های خورشید و ابوحامد را در خود قرار داده است. یخدان مویدی در ابتدای خیابان شهید کامیاب (ابوحامد) در محله مویدی قرار دارد. اگر می خواهید از این یخدان بازدید کنید بهتر است زمانی که هوا روشن است به این مکان مراجعه کنید. ضمن این که در حال حاضر نمی توان از فضای داخلی یخدان استفاده کرد.
معرفی یخدان مویدی
یخچال های خشتی بناهایی هستند که با خشت و گل برای نگهداری یخ استفاده می شدند. خلاقیت به کار رفته در این سازه ها به حدی بود که در اوج گرمای تابستان یخ را در خود نگه می داشتند. صاحب یخدان ها معمولا فالوده فروش ها بودند یا در موارد دیگری یخدان ها وقف عام می شدند.
امروزه یخدان مویدی در مرکز شهر کرمان واقع شده است و گردشگران از آن بازدید می کنند. در سال ۱۳۷۸ این بنا به فهرست آثار ملی اضافه شد.
تاریخچه یخدان مویدی
این یخدان در اواخر دوره صفویه ساخته شده است. علت نامگذاری این یخچال به یخچال مویدی، قنات مویدی است که با آب آن یخچال پر می شد. برخی نیز می گویند کسی که صاحب این یخچال یکی از کارگزاران حکومت کرمان به نام مویدالدین ریحان بوده است.
قدیمی های کرمان می گویند در گذشته فالوده فروشان در سایه این یخدان ها به مردم فالوده می فروختند. این روایت ها حاکی از این است که در گذشته این مکان مرکزی تفریحی برای مردم کرمان بوده است. بعد از این که برق به ایران آمد و کارخانه های یخسازی احداث شدند، یخدان مویدی هم کارایی خود را از دست داد و تا سال ۱۳۸۰ محل تجمع زباله بود. در این سال سازمان میراث فرهنگی آن را مرمت کرد و از آن به عنوان جاذبه گردشگری بهره برداری شد.
معماری یخدان مویدی
یخدان مویدی از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ تشکیل شده است. برای ساخت این بنا از خشت خام و ملات گل استفاده شده است. ویژگی خشت خام این است که مانند عایق حرارتی عمل می کند و نمی گذارد گرما به داخل یخچال راه پیدا کند. برای دسترسی به گنبد و نقاط دیگر یخدان پله هایی ساخته شده اند. ظاهرا هر سال یک لایه جدید روی گنبد کشیده می شد. مخزن یخدان دایره ای شکل است و در ساخت نوک مخروط خلاقیتی استفاده شده است که باعث می شود کمترین تابش آفتاب را جذب کند؛ دیوارهایی به نام سایه انداز در اطراف مخروط ساخته شدند که با انداختن سایه روی مخروط دمای آن را پایین می آورده است.
طرز کار یخدان مویدی
یخدان مویدی با شیوه خاصی کار می کرد که دانستن آن خالی از لطف نیست. در ادامه به ذکر هر کدام از این کارکردها خواهیم پرداخت.
یخ سازی
آب این یخچال با هدایت آب قنات ها به انتهای یخدان صورت می گرفت. حفره هایی در یخدان وجود داشتند که مقداری آب را روی توده های یخ هدایت می کردند. البته این مقدار آب زیاد نبود چرا که نیت بر این بود که هر شب یخ بزند. این موضوع از طراز دقیق سطوح یخگیری حکایت دارد.
انتقال یخ به انبار
بعد از این که یخ ها ۳۰ تا ۴۰ متر قطر پیدا می کردند آن ها را به چند قطعه تقسیم کرده و در منابع یخ انبار می کردند. انبارهای یخ مدور بود. هر قطعه یخی که در انبار قرار می گرفت مقداری کاه روی آن ریخته می شد تا به یکدیگر نچسبند.
انبار
انبارهای یخ دو راهرو داشتند، یکی برای انباشتن یخ ها روی یکدیگر و یکی هم برای بیرون آوردن آن ها در فصل تابستان مورد استفاده قرار می گرفت. در کف انبار نیز چاه های مخروطی شکلی طراحی شده بودند که آب حاصل از ذوب یخ ها در آن ذخیره می شد.
