توسط : در سراسر استان کرمان جاذبه های گردشگری تاریخی وجود دارد که هرکدام از آن ها می توانند به عنوان هویت تاریخی این سرزمین در نظر گرفته شوند. میان همه این جاذبه ها، یکی عظمت و بزرگی خاصی داشت که متاسفانه پس از زلزله بم بخش زیادی از آن تخریب شد، نام این جاذبه ارگ بم است.
هر ایرانی که به هویت و تاریخ خود علاقه مند باشد و مایل باشد تا از جاذبه های گردشگری ایران بازدیدی صورت دهد باید یک بار در طول زندگی از ارگ بم بازدید کند و عظمت آن را به تماشا بنشیند. این قلعه تاریخی که قدمتی دیرینه دارد، می تواند شما را به دل تاریخ ببرد و مجذوب خود کند. اگر اهل سیر و سفر هستید این مطلب از سایت بزن بریم سفر را از دست ندهید تا شما را با همه آنچه نیاز است درباره ارگ بم بدانید آشنا کنیم.
فهرست مطالب
ارگ بم را بهتر بشناسید
تخمین زده می شود که در بین سال های ۵۷۹ تا ۳۲۳ پیش از میلاد یعنی در زمان حکومت هخامنشیان ارگ بم در جنوب شرقی ایران فعلی ساخته شده است. ارگ بم تاکنون بزرگترین و قدیمی ترین سازه گلی جهان است و تمام آن از خاک رس درست شده است.
این قلعه قرن هاست که شکوفایی خود را از دست نداده است و در زمان اوج خود یکی از مراکز تجاری مهم در جاده ابریشم بود و این مسئله آن را یک شهر توانمند و یک دژ بسیار مهم می ساخت. اگرچه بنای این ارگ را هخامنشیان قرار داده بودند ولی ارگ بم در زمان اشکانیان و ساسانیان گسترش پیدا کرد.
آن ها استحکامات و دیوارهای جدیدی به این ارگ اضافه کردند تا این که در قرن هفتم میلادی توسط مسلمانان فتح شد. در کتاب های اسلامی که در قرن دهم میلادی نوشته شده اند می توان آثاری از ارگ بم پیدا کرد.
هنوز مشخص نیست که چرا این ارگ رفته رفته متروکه شده است. این ارگ شامل دو بخش رعیت نشین و حکومتی بود که این موضوع را می توان از سازه های به کار رفته در ساختمان های این دو بخش تشخیص داد. دیوارهای این ارگ ارتفاعی حدود ۶ متر داشته اند و وسعت آن به حدود ۱۸ هزار متر مربع می رسید. ارگ بم در سال ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۲۰۰۴ در میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
زلزله سال ۸۲ باعث تخریب بیش از ۸۰ درصد از ارگ بم شد. این زلزله باعث شد ارگ بم در فهرست میراث در معرض خطر یونسکو قرار بگیرد. از آن سال مرمت ارگ بم آغاز شد و تا سال ۹۲ مرمت و بازسازی آن طول کشید. بعد از مرمت این ارگ از لیست میراث در معرض خطر یونسکو خارج شد و شیوه نگهداری و مدیریت آن مورد تایید یونسکو قرار گرفت.
کشورهای ژاپن، فرانسه و ایتالیا که عضو یونسکو بودند برای بازسازی و مرمت ارگ بم کمک های درخور توجهی را به ایران ارسال کردند. از آن جمله می توان به کمک های مالی و طرح های سه بعدی و امکانات و دانش های لازم برای مرمت ارگ بم اشاره کرد.
عملیات آواربرداری ارگ بم ۷ سال طول کشید و از سال ۱۳۸۸ عملیات مرمت و بازسازی آن با جدیت دنبال شد. از آنجایی که مسئولان معتقد هستند که زلزله بخشی از تاریخ ارگ بم است گفته می شود که قرار نیست این ارگ کاملا به شکل پیش از زلزله برگردد و برخی نقاط آن به همان شکل پس از زلزله نگهداشته خواهد شد.
۹۹ درصد عملیات مرمت این ارگ را نیروهای بومی انجام داده اند. اکنون بخش های اصلی این ارگ برای حضور بازدیدکنندگان ایمن سازی شده است. در فرایند بازسازی تمام تلاش ها بر این بوده است که معماری اصلی این مجموعه حفظ شود.
آدرس دقیق ارگ بم
ارگ بم در شرقی ترین نقطه از شهر بم قرار دارد. با گسترش شهر بم، دور تا دور این ارگ با ساختمان های نوساز محاصره شده است. برای رفتن به ارگ بم باید به آدرس شهر بم، خیابان بهمن بروید. پیدا کردن ارگ بم در شهر بم اصلا سخت نیست.
بهترین زمان سفر به ارگ بم کرمان
درباره زمان سفر هم باید گفت در شش ماه اول سال از ساعت ۷ بعد از ظهر و در شش ماه دوم سال از ساعت ۶ بعد از ظهر این مجموعه بسته خواهد بود و بازدید از آن ممکن نیست، پس بهتر است پیش از این ساعت ها گشت و گذار خود را در این ارگ تاریخی انجام دهید.
خیلی ها فکر می کنند شهر بم و ارگ بم هنوز خرابه هایی هستند که در استان کرمان یک گوشه افتاده اند اما کافی است سری به این مجموعه بزنید تا نظرتان از این رو به آن رو شود. هرچقدر در این ارگ پیش بروید با شگفتی های تازه ای روبه رو خواهید شد.
بخش های مختلف ارگ بم
ارگ بم دارای وسعت زیادی است و این موضوع حاکی از این است که در آن بخش های زیادی وجود داشته است که بعد از مرمت نیز دوباره بازسازی شده است. این قلعه در واقع دو بخش اصلی دارد که یکی رعیت نشین و دیگری حکومتی است.
به جز این دو، بخش های دیگری نیز در این ارگ وجود دارد که از مهم ترین آن ها می توان به دروازه اصلی، بازار، میدان تکیه، مجموعه میرزا نعیم، مسجد جامع، مسجد پیامبر، حمام، عمارت چهار فصل، دروازه حصار دوم، مدرسه یا خانقاه، کاروانسرا، زورخانه، اصطبل، قورخانه، خانه حاکم، چاه اصلی ارگ، دروازه کت کرم و زندان، ممحل آسیاب بادی، بقایای محله قدیم و غلام محل اشاره کرد.
بخش علیا و سفلا ارگ بم
در شمال ارگ بم بخش حکومتی یا علیای آن قرار دارد. در این بخش دژ نظامی، خانه حاکم، حمام، سربازخانه، چاه آب، عمارت چهار فصل، اصطبل، برج اصلی، بنای آسیاب بادی، دروازه و برج و بارو قرار دارد. بخش علیا بعد از دروازه دوم قرار دارد و بالای کوه است. چاه آب و آب انبار هر دو در محوطه اصطبل وجود دارند.
عمارت چهار فصل در بخش حکومتی از مرتفع ترین بخش های قلعه است که حمام هم پشت آن قرار دارد. برای مواقع اضطرار و فرار افراد دارالحکومه در شرایط بحرانی یک راه فرار از پشت عمارت چهار فصل به دروازه کت کرم وجود دارد. در زمان قاجار از این بخش از قلعه برای ژاندارمری و مرکز قشون نظامی استفاده می شد.
حالا به سراغ بخش سفلا یا رعیت نشین خواهیم رفت. این بخش با یک دیوار بسیار بلند از بخش اعیان نشین جدا می شد. در بخش رعیت نشین بنای سردروازه، ورودی اصلی شهر، مسیر ورودی به دژ و بازار، مدرسه، زورخانه، ساباط، میدان تکیه، مسجد جامع، مسجد پیامبر، حمام، اصطبل، بنای میراخور و خانه های مسکونی وجود داشتند.
زورخانه این بخش یک گنبد، چهار ایوان و یک گود داشت. یک کوچه سرپوشیده در این بخش به ساباط جهود شهرت داشته است.
اصطبل ارگ بم
اصطبل ارگ بم برای نگهداری از حدودا ۲۰۰ اسب ظرفیت داشته است. این اصطبل در ورودی دروازه دوم شهر قرار دارد. هنوز هم آخورها و حوض آب این اصطبل سالم مانده است. زیبایی این اصطبل بیشتر به خاطر گگچبری های دوره مغول و تیموری است.
خندق اطراف ارگ بم
در اطراف قلعه بم برای کند کردن روند تسخیر دژ توسط دشمن، خندق هایی حفر شده است. این موضوع هوش و ذکاوت طراحان و سازندگان این قلعه را نشان می دهد. این خندق ها در مسیر یک رودخانه حفر شده بودند تا با آب آن پر شوند.
برج و باروهای ارگ بم
قلعه بم توسط برج و باروهای بسیار بزرگی احاطه شده است. ۲۹ برج دیدبانی بلند با فاصله های غیر یکسان در چهار طرف قلعه قرار گرفته اند. برج های دیدبانی، روزنه هایی ذوزنقه ای شکل دارند که نگهبانان می توانستند با استفاده از آن ها به رصد شهر بپردازند و به لطف شکل هندسی آن وسعت دید سربازان وسیع تر می شد. در سطح شهر داخل ارگ بم نیز ۷۶ برج نگهبانی قرار دارد.
حصارهای ارگ بم
حصارهای ارگ بم، از ویژگی های خاص این ارگ به حساب می آیند. پهنای حصارها در برخی نقاط تا ۶ متر و ارتفاع آن ها تا ۱۸ متر می رسید. این دیوارها مردم را از شر مهاجمین محافظت می کرد. برج های دیدبانی در میان این حصارها استحکام آن ها را افزایش می داد و همچنین در مقابل دشمنان مورد استفاده قرار می گرفت.
خانه های ارگ بم
در ارگ بم سه دسته خانه وجود دارد. اول خانه های عادی هستند که مردم عادی در آن ها زندگی می کردند و مصالح به کار رفته در آن ها ارزان قیمت بوده است. دومین دسته خانه های نیمه اعیانی است که طبقه متوسط در آن زندگی می کردند و دسته آخر هم خانه های اعیانی است که تجار و ثروتمندان در آن ها زندگی می کردند.
خانه های افراد فقیر عموما دو تا سه اتاق داشت. خانه های متوسط و نیمه اعیانی هم سه تا چهار اتاق و معمولا یک ایوان داشتند. خانه های اعیانی اما دارای اندرونی و بیرونی مجزا بودند و چاه آب، اصطبل و حمام خصوصی نیز در آن ها حضور داشت.
اکثر خانه ها به یکدیگر متصل هستند و حتی بعضی هایشان به یکدیگر راه دارند. برخی از خانه ها بدون توجه به این که ستون حمال آن ها چقدر تحمل دارد دارای دو طبقه هستند. پژوهشگران علت این موضوع را افزایش یکباره جمعیت در یک یا چند دوره خاص می دانند.
دروازه های ارگ بم
دروازه ارگ بم به یک بازار که ۹۰ متر طول داشته است می رسد. هنوز آثار برخی از دکان های این بازار پیداست. در محله کت کرم بقایای دروازه دوم وجود دارد. این دروازه بعد از این که حصار قلعه ساخته شده است بسته شد. وقتی ورودی دروازه ها بسته می شد هیچ حیوان یا انسانی نمی توانست از آن عبور کند و استحکاماتی برای مقابله با دشمنان در آن به کار گرفته می شد. باغ ها، چاه آب و حیوانات اهلی در داخل قلعه وجود داشتند. این موضوع به این معنی بود که اگر به خاطر حمله دشمن دروازه ها مدت ها بسته می شد مردم می توانستند مدت ها در قلعه به زندگی ادامه دهند.
مسجد جامع ارگ بم
یکی از ساختمان های مهم در داخل ارگ بم، مسجد جامع این ارگ است. این مسجد برای مردم شهر بم نیز با اهمیت بود. آن ها در روزهای جمعه و دوشنبه در این مکان با روشن کردن شمع نذر و نیاز می کردند. زمانی که مرمت ارگ بم در دست انجام بود در این مسجد جعبه های شمعی پیدا شد که مربوط به دوره پیش از انقلاب بودند. قبل از این که صفویه روی کار بیاید این بخش برای عرضه اجناس تاجران مورد استفاده قرار می گرفت.
شگفتی های ارگ بم
ارگ بم یک سازه عادی نیست و با گشت و گذار در آن هر لحظه یک شگفتی رو به رو خواهید شد. یکی از شگفتی های این ارگ، بادگیرهای آن است. این بادگیرها به مردم آن زمان کمک می کردند که گرمای طاقت فرسای آن زمان را تحمل کنند. این بادگیرها مثل کولرهای امروزی باد را به داخل خانه ها هدایت می کرد.
در محل قرارگیری دروازه اصلی طوری بود که بادهای خیلی شدید را به خارج قلعه هدایت می کرد. حوضچه هایی که در مسیر آب قرار دارند علاوه بر این که هوا را خنک می کنند در کاستن گرد و غبار از باد نیز موثرند.
یکی دیگر از شگفتی های این قلعه سیستم آبرسانی آن است. کاوش های باستانی که در شمال غربی ارگ انجام شد سیستم آبرسانی آن را نشان می داد. ساختمان پخشگاه آب دو رشته قنات را در داخل ارگ بم پخش می کرد. مردم از این آب برای حمام و دیگر مصارف استفاده می کردند. نهایتا آب به داخل خندق جاری شده و به زمین مسطح می رسید.
گورستان کودکان یکی دیگر از شگفتی هایی است که در این قلعه وجود دارد. بعد از این که زلزله بم رخ داد، مشخص شد که در داخل یکی از دیوارها ۶۸ جسد کودک و نوزاد وجود داشته است. بررسی های بیشتر نشان می داد که از قدیم تا دوران معاصر از این دیوار برای دفن کردن کودکان استفاده می شده است.
اجساد این کودکان دوباره در دوره مرمت در دیوارها دفن شد. همگی این کودکان پسر بودند و بزرگترینشان ۶ سال سن داشت. این احتمال وجود دارد که این کودکان بر اساس یک رسم پسرکشی در دوره ای از تاریخ در این دیوار دفن شده باشند. قدمت جسد این کودکان از دوران حمله افغان ها تا دوره قاجار تخمین زده می شود.
خاطره ای از بازدید از ارگ بم دارید؟ آنرا در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
