توسط : یکی از جمله کاخ هایی که در تهران واقع شده و معماری بی نظیری داشته و با زیبایی تمام ساخته شده است کاخ گلستان است. مجوعه کاخ گلستان تنها یک کاخ نیست و مجموعه ای از بناهای تاریخی در محوطه آن قرار دارد. دسترسی به این کاخ برای کسانی که در تهران حضور دارند اصلا سخت نیست و یک فرصت عالی برای آن هاست تا با طی مسافت کم به بازدید از یکی از بهترین جاذبه های تاریخی ایران بپردازند. بزن بریم سفر در این مطلب قصد دارد شما را به یک سفر تاریخی در دل تهران ببرد تا همه اطلاعات مورد نیاز برای بازدید از این جاذبه گردشگری تهران را در اختیار شما بگذارد.
فهرست مطالب
کاخ گلستان تهران کجاست؟
کاخ گلستان در خیابان پانزده خرداد و شمال میدان ارگ قرار دارد.
زمان و هزینه بازدید از کاخ گلستان
کاخ گلستان هر روزه به جز ایام سوگواری رسمی، در بهار و تابستان از ساعت ۹ و ۳۰ دقیقه و در پاییز و زمستان از ساعت ۹ تا ساعت ۶ و نیم عصر میزبان بازدید کنندگان است. ورودی کاخ گلستان ۵۰۰۰ تومان است و برای بازدید از هر کاخ و تالار باید هزینه ای جداگانه برگزار کنید.
کاخ گلستان، قطعه ای از تاریخ
معمولا با شنیدن نام کاخ گلستان همه یاد دوران پهلوی می افتند و اغلب گمان می کنند که این مجموعه تنها شامل کاخ گلستان می‌شود این در شرایطی است که این تصور اشتباه است. در مجموعه کاخ گلستان بخش های دیگری نظیر ایوان تخت مرمر، تالار سلام، تالار آینه، تالار سفره خانه، خلوت کریمخانی، تالار برلیان، عمارت بادگیر، کاخ شمس العماره، تالار الماس، و کاخ ابیض نیز قرار دارند.
قدمت برخی از این سازه ها به دوران معاصر و برخی دیگر نظیر خلوت کریمخانی و ایوان تخت مرمر به دوران کریم خان زند باز می‌گردند. این کاخ یکی از مهم ترین بناهای تاریخی کشور است که در تاریخ ایران نقش پر رنگی داشته است.
به جز ساختمان های تاریخی در کاخ گلستان بخش های دیگری مانند مرکز اسناد تصویری، کتابخانه نسخ خطی، مرکز اسناد تصویری، مرکز اسناد خطی، دفتر فنی، امور بین الملل، کتابخانه چاپی، واحد کودک و نوجوان، خیابان ناصر خسرو، سرای روشن، کوچه مروی و دارالفنون نیز در این مجموعه قرار دارند.
تاریخچه کاخ گلستان
درباره کاخ گلستان در تاریخ صحبت های زیادی شده است. سفرنامه پیترو دلاواله وجود کاخ گلستان را در زمان شاه عباس صفوی نیز ثبت کرده است. در سال ۱۲۷۶ هجری قمری در دوران سلطنت شاه صفوی، در یک موقعیت مناسب با آب و هوای مطلوب قصری می سازد که زیربنای کاخ گلستان امروزی است. بعد از گذشت سال ها و روی کار آمدن کریمخان زند چند بنا به نام های خلوت کریمخانی، ایوان تخت مرمر و دیوانخانه به این کاخ افزوده شدند.
با شکست لطفعلی خان، آخرین شاه زندیه، آقا محمد خان قاجار به سلطنت رسید. او تصمیم گرفت به جای شیراز و اصفهان، تهران را پایتخت خود اعلام کند، به همین دلیل کاخ گلستان به عنوان محل اقامت او انتخاب شد. اولین کاری که محمد خان قاجار انجام داد این بود که استخوان های کریم خان زند را از محل دفنش در شیراز خارج کرد و آن ها را زیر پله های عبور روزانه اش دفن کرد تا هر بار که از پله ها بالا می رود از روی جنازه کریم خان زند رد شده باشد.
اگرچه آقا محمد خان قاجار به خشونت شهره بود ولی کاخ گلستان شکوه و جلالش را تاحدود زیادی مدیون اوست. اتفاق مهمی که پس از این شاه قاجاری در کاخ رخ داد تاجگذاری ناصرالدین شاه قاجار بود. این پادشاه قاجاری سفرهای چندباره ای به اروپا داشت و همین سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا باعث شد این کاخ تاثیرهایی از معماری اروپایی بگیرد. در این کاخ هنرمندان و معماران تعلیم پیدا کردند تا جایی که تبدیل به یک مکان مهم برای تولید هنر در قرن نوزدهم تبدیل شد.
پس از ناصرالدین شاه تا انقلاب مشروطه و بعد از آن روی کار آمدن پهلوی و کنار رفتن قاجاری ها این کاخ تغییر چندانی نکرد. در دوران پهلوی اول و پهلوی دوم دوباره کاخ گلستان مورد توجه قرار گرفت و اهمیت پیدا کرد.
معماری کاخ گلستان
مجموعه کاخ گلستان شامل چندین قصر و تالار است که در داخل یک باغ قرار گرفته اند. معماری این مجموعه ابتدا کاملا ایرانی بود و بعد از ایجاد ارتباط بین ایران و اروپایی ها کم کم تاثیر معماری نئوکلاسیک اروپایی را در این کاخ پدیدار کرد. در روزگار ما زمانی که به بازدید از کاخ گلستان می روید هم معماری ایرانی و هم معماری اروپایی را در آن مشاهده می کنید.
کاخ گلستان دارای یکی از بهترین نمونه های کاشی کاری را در خود جای داده است. در نقاشی این کاشی کاری طبیعت گرایی و سایه روشن مشاهده می شود که مشخصه های نقاشی غربی است. در کنار این نقاشی ها شیوه های سنتی تصویرسازی ایرانی نیز مورد توجه قرار گرفته است. این کاشی کاری ها موضوعات مختلفی نظیر منظره های رزم و شکار، تاریخ پادشاهان، کارگزاران حکومتی و… را به تصویر می کشیدند.
علاوه بر نماهای بیرونی نماهای درونی نیز با کاشی کاری مزین شده اند. علاوه بر کاشی کاری، آینه کاری های چشم نواز نیز نظرتان را جلب می کنند. تالار آینه بهترین آن هاست که هفت سال طول کشید تا تزئینات آن تمام شود. طلاکاری یکی دیگر از هنرمندی هایی است که مجموعه کاخ گلستان به خود دیده است. طلاکاری‌ها در شمس العماره و تخت مرمر استفاده شده است. هنر طلاکاری در دوران قاجار در معماری ها مرسوم بوده است؛ برای تزئینات طلاکاری از ورق فلزی استفاده شده است.
بخش های مختلف مجموعه کاخ گلستان
همانطور که اشاره کردیم مجموعه کاخ گلستان تنها شامل کاخ گلستان نیست و در آن بخش ها و ساختمان های مختلفی قرار دارند. در ادامه مطلب به معرفی هرکدام از این بخش ها می پردازیم.
شمس العماره
شمس العماره یکی از کاخ های مجموعه کاخ گلستان است که می تون آن را از همه ساختمان ها شاخص تر دانست. این بنا پیش از این که برج های عظیم پایتخت را فرا بگیرند از بلندترین ساختمان های پایتخت به حساب می آمد. این بنا به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. از آن جا که او تحت تاثیر ساختمان های بلند اروپایی قرار گرفت قصد داشت تا کاخی داشته باشد مانند همان کاخ ها که بتواند از بالای آن با همسرانش به تماشای شهر تهران بنشیند.
شمس العماره ۳۵ متر ارتفاع دارد. ایرانی ها برای اولین بار در معماری خود از فلز برای ساخت شمس العماره استفاده کردند. این بنا به دستور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۴ ساخته شده است. استفاده از فلز در این کاخ باعث ایجاد یک تحول در سبک معماری ایرانی شد. در داخل شمس العماره کاشی کاری، آینه کاری، نقاشی ها و گچبری ها چیزهایی هستند که نظرتان را جلب خواهند کرد.
ایوان تخت مرمر
ایوان تخت مرمر با نام های دارالاماره و دیوانخانه نیز شناخته می شود. این بنا برخلاف شمس العماره در دوران کریم خان زند و به دستور او ساخته شده است. در این بنا تزئینات زیادی به کار رفته است که شامل گچ بری، خاتم کاری، سنگ تراشی، منبت، مشبک و آینه کاری می شود.
درست است که بنا در زمان کریم خان ساخته شده است ولی همه آنچه در کاخ قرار دارد در زمان او به وجود نیامده است. به عنوان مثال در داخل کاخ یک تخت مرمری قرار دارد که در سال ۱۲۲۱ به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.
این تخت از سنگ مرمر زرد یزد درست شده است و ۶۵ قطعه بزرگ و کوچک مرمر در آن به کار رفته است. زمانی که این تخت را ببینید تخت حضرت سلیمان در ذهنتان تداعی خواهد شد. این تخت طوری طراحی شده است که انگار زیر آن را سه دیو و شش فرشته گرفته اند. روی تخت مرمری نیز یک اژدها قرار دارد، علاوه بر آن شعری از ملک الشعرای آن زمان یعنی فتحعلی خان صبا که در ستایش فتح علی شاه سروده شده بود نیز روی این تخت قرار دارد. نام معمار و سازنده تخت نیز روی مجسمه ها هک شده است.
کاخ اختصاصی
در کاخ اختصاصی مجموعه گلستان چندین بخش وجود دارد. تالارهای سلام، عاج، آینه، ظروف و برلیان در این کاخ قرار دارند.
تالار سلام
تالار سلام در سال ۱۲۹۳ ساخته شد و تزئینات آن سه سال به طول انجامید. این کاخ که در ضلع شمال غربی کاخ گلستان نیز قرار دارد جایی بود که شاهان پهلوی در آن جا تاجگذاری کردند به همین دلیل این تالار به تالار تاجگذاری هم معروف است.
نام تالار سلام از آنجایی بر این کاخ نهاده شده است که پیش از پهلوی در آن مراسم سلام انجام می شد. داستان ساخت این بنا چنین است که ناصرالدین شاه بعد از این که موزه های کشورهای غربی را دید، تصمیم گرفت در ایران هم یک موزه بنا کند. تالار سلام از همان نخست به عنوان موزه شناخته می شد و برای ساخت آن ساختمان های باغ تخریب شد و اتاق موزه، حوضخانه و… روی آن ها ساخته شد و نام اتاق موزه روی آن نهادند.
در بخشی از حوضخانه موزه مخصوصی قرار دارد که در آن اشیایی که از شاهان قاجاری به جای مانده است قرار دارد. بخشی از آنها پیش از این در اتاق موزه قرار داده شده بودند. اشیایی که در این موزه قرار دارند، هدیه ای از طرف سایر پادشاهان بوده است یا از دوره های گذشته به قاجارها رسیده است. برخی از اشیای داخل موزه نیز توسط شاهان قاجاری از جاهای دیگر خریداری شده‌است.
موزه نگارخانه
یکی دیگر از بخش های کاخ اختصاصی، موزه نگارخانه است. در این موزه تابلوهای نقاشی ایرانی که در دوره قاجار کشیده شده است نمایش داده می شود. این موزه دارای دو بخش است که یک بخش مربوط به پرده های نقاشی شده و بخش دیگر مربوط هنرمندان متاخر دوره قاجار مانند استاد کمال الملک است.
تالار آینه
تالار آینه یکی دیگر از قسمت هایی است که در کاخ اختصاصی قرار دارد. این تالار هم زیبایی و هم شهرت زیادی دارد. کمال الملک نقاش معروف دوران قاجار ۵ سال زمان صرف کرده است که نقاشی این تالار را بکشد. این نقاشی را که ببینید متوجه یک نکته می شوید و آن این است که کمال الملک نقاشی را طوری کشیده است که تالار از اندازه واقعی آن بسیار بزرگ تر به نظر برسد.
تالار عاج
درباره این که تالار عاج چه زمانی ساخته شده است اختلاف نظر وجود دارد. شواهد نشان می دهد این بنا پیش از تالار سلام و تالار آینه ساخته شده است. در این تالار دو عاج بزرگ متعلق به یک فیل قرار دارد که احتمالا باعث شده است نام تالار عاج بر این بنا گمارده شود.
تالار ظروف
تالار ظروف تالاری بود که در سال ۱۳۴۴ به این مجموعه اضافه شد و از دیگر سازه ها جدیدتر است. در این تالار ظروفی که پادشاهان اروپایی به شاهان قاجار اهدا کرده اند نشان داده می شوند. اهدایی های ملکه ویکتوریا، ناپلئون بناپارت، الکساندر سوم، نیکلای اول امپراطور روسیه و ده ها مورد دیگر در این تالار قرار دارند.
تالار برلیان
تالار برلیان آخرین بخش در کاخ اختصاصی است که به دلیل وجود اتاقی پر از آینه کاری و چلچراغ حیرت انگیز به نظر می‌آید؛ کاخ بلور در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده‌بود که توسط ناصرالدین شاه تخریب و تالار برلیان روی بقایای آن ساخته شده است.
خلوت کریمخانی
در شمال غربی کاخ گلستان یک بنای سرپوشیده به شکل یک ایوان سه دهنه ستون دار قرار دارد که در وسط آن یک حوض زیبا قرار داشته و محل رفت و آمد شاه بوده است. آقامحمد خان قاجار جسد کریم خان زند را به این ایوان منتقل کرد.
تالار الماس
تالار الماس به دلیل آینه کاری فضای داخلی اش به این نام شناخته می شود. دستور ساخت این تالار را فتحعلی شاه صادر کرد، هرچند که ناصرالدین شاه نیز باعث ایجاد تغییراتی در آن شد. این تالار دارای دهلیزها، بالاخانه ها و پستوهای متعددی است.
کاخ ابیض
یکی از کاخ‌هایی که در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. ناصرالدین شاه این کاخ را ساخت تا هدایای پادشاه عثمانی یعنی سلطان عبدالحمید را در آن قرار دهد، تا سال ۱۳۳۲ این کاخ به عنوان جایی برای برگزاری جلسات هیئت دولت استفاده میشد.
