توسط : از دیدنی های بیشمار استان زنجان می توان به گنبد سلطانیه اشاره کرد. این مکان دیدنی هر ساله گردشگران زیادی را جذب خود می کند. عظمت این گنبد آنقدر زیاد هست که هر بیننده ای را می تواند ساعت ها به خود خیره کند. این مکان در دوره حکومت مغول ها بر ایران ساخته شده است و تاثیر پذیری فرهنگی آن ها از فرهنگ ایرانی اسلامی را نشان می دهد. اگر می خواهید از این گنبد بازدید کنید پیش از آن با بزن بریم سفر همراه شوید تا هر اطلاعاتی که لازم است درباره گنبد سلطانیه بدانید را در اختیار شما قرار دهد. داشتن دانش و اطلاعات کافی درباره جاذبه های گردشگری ایران و جایی که قرار است به آن سفر کنید می تواند در کیفیت سفر شما تاثیر بسزایی داشته باشد.
فهرست مطالب
گنبد سلطانیه کجاست؟
این گنبد در فاصله ۳۶ کیلومتری شرق زنجان واقع شده است و برای رفتن به آن باید دل به جاده قدیم قزوین-تاکستان-زنجان بزنید. اگر می خواهید از تهران به گنبد سلطانیه بروید باید از مسیر قزوین-زنجان حرکت کنید و پیش از رسیدن به سلطانیه وارد جاده قدیم قزوین زنجان شوید. برای آمدن به سلطانیه از استان های همدان و کرمانشاه می توانید مسیر همدان، کبودرآهنگ، شیرین سو، قیدار، سلطانیه را طی کنید. این مسیر کاملا آسفالت شده است و دسترسی به سلطانیه از آن آسان تر از دیگر راه هاست.
زمان و هزینه بازدید از گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه تعطیلی هفتگی ندارد و تنها در ایام سوگواری سراسری مانند تاسوعا و عاشورای حسینی، ۲۱ رمضان، ۲۸ صفر، رحلت پیامبر گرامی اسلام، رحلت امام خمینی، شهادت امام جعفر صادق تعطیل است. ساعات بازدید از این مجموعه نیز در ایام نوروز از هشت صبح تا هشت شب و در دیگر ایام سال از هشت تا شش و نیم است. هزینه بازدید از گنبد سلطانیه برای ایرانیان ۵ هزار تومان و برای اتباع خارجی ۵۰ هزار تومان است.
گنبد سلطانیه نگین هنر ایرانی
سلطانیه شهری است که آرامگاه سلطان محمد خدابنده در آن قرار دارد. این شهر در زمان های دور پایتخت شهریاران ایران بوده است. خیلی از شرق شناسان غربی درباره گنبد سلطانیه صحبت کرده اند. ساختمان این گنبد و بدنه خود گنبد از آجر ساخته و با روکش کاشی های فیروزه ای و لاجوردی معرق کاری شده است.
در جنوب این گنبد آثار یک مسجد هویداست. محراب این مسجد دارای گچبری های زیبا و بی نظیری است. در این بنا آرامگاه حسن بن محمود کاشانی آملی معروف به حسن کاشی نیز قرار دارد. او عارف و شاعر محبوب دربار سلطان محمد خدابنده است.
در خصوص این که این بنا دقیقا در چه زمانی ساخته شده است دو نظر وجود دارد. برخی آن را متعلق به زمان سلطان محمد خدابنده یا همان اولجایتو می دانند. در طرف دیگر نیز برخی معتقدند که این بنا در زمان شاه طهماسب صفوی یعنی چندین سال بعد از اولجایتو ساخته شده است.
افراد فرهیخته زیادی درباره گنبد سلطانیه سخن گفته اند. یکی از آن ها آرتور پوپ شرق شناس و مورخ آمریکایی بود که معتقد است تاج محل هند از این بنا اقتباس گرفته شده است و الگوی ساخت آن گنبد سلطانیه بوده است. حافظ ابرو که یکی از مورخان دوره تیموری است نیز به تعریف و تمجید از این بنا می پردازد و آن را بنای بی نظیری می داند که مثل آن را نمی توان در دنیا یافت.
اولجایتو را بشناسید
همانطور که اشاره کردیم این گنبد به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. محمد خدابنده یک پادشاه مغول بوده است که گفته می شود ابتدا مسلمان نبوده و مادرش مسیحی بوده است. مادرش به دلیل محبتی که به پاپ داشت نام او را روی پسر خود گذاشت و او را نیکولو خواند.
نیکولو دچار یک مریضی می شود و از آنجایی که مغول ها به قدرت حروف ابجد معتقد بودند نام او را خربنده می گذارند که از ارزش حروف ابجد آن با کلمات «سایه خاص آفریننده» برابر بود. بعد از این که خربنده مسلمان و شیعه شد نام خود را به محمد خدابنده تغییر داد و حین تاجگذاری لقب اولجایتو به معنای پادشاه بزرگ مبارک را به خود داد.
معماری گنبد سلطانیه
معماری این بنا بی نظیر است. یکی از نکاتی که در معماری گنبد سلطانیه بسیار به چشم می آید هنر کاشی پزی آن است. طرح بنا در طبقه اول مستطیلی و در طبقه های بالاتر هشت ضلعی است. گنبد سلطانیه از سه بخش تشکیل شده است که تربت خانه، گنبدخانه و سردابه نام دارند. بزرگترین گنبد آجری در جهان گنبد آرامگاه محمد خدابنده است که ارتفاع آن ۵۰.۴۸ متر و قطر دهانه آن ۴۰.۲۴ متر است.
یکی دیگر از ویژگی هایی که این گنبد را از بسیاری از گنبدهای دنیا متمایز می کند دو جداره بودن آن است. این گنبد در واقع اولین گنبد دوجداره جهان است و تاکنون نمونه ای قدیمی تر از آن پیدا نشده است. دوجداره بودن این گنبد به این صورت است که یک فضای خالی ۶۰ سانتی متری در بین دو پوسته آن قرار دارد.
یک نمونه ضعیف تر از گنبد سلطانیه، گنبد کلیسای سانتاماریا است که سن پائولوزی بین آن و گنبد سلطانیه تشابهاتی بیان می کند، اما با نگاهی به این تشابهات خواهید دانست که استدلال ها آنقدر که باید قوی نیست و گنبد سلطانیه در دنیا نظیر ندارد.
قطر داخل بنای گنبد سلطانیه ۲۵ متر است. این بنا هشت ضلعی است و بر سر اتصال هر دو ضلع این بنا دو ستون ساخته شده است. این ستون ها باعث شده اند هشت طاق مرتفع هم به وجود بیاید. این بنا آنقدر زیبایی دارد که هر توصیف کننده ای برای توصیف آن به چالش کشیده می شود.
بخش های مختلف گنبد سلطانیه
همانطور که بالاتر اشاره کردیم گنبد سلطانیه سه بخش اصلی به نام های تربت خانه، گنبدخانه و سردابه دارد. در ادامه به معرفی هر کدام از این بخش ها می پردازیم.
تربت خانه
وجه تسمیه تربت خانه احتمالا استفاده از خاک کربلا و نجف در ساخت آن قسمت است. از آن جایی که سلطان محمد خدابنده بعد از زیارت کربلا و نجف مسلمان و شیعه شد ارادت زیادی به امام حسین (ع) و امام علی (ع) داشت.
برخی حتی معتقدند ساخت گنبد سلطانیه با هدف انتقال مقبره های امام علی و امام حسین به سلطانیه انجام شده بود. او بعد از مواجه شدن با مخالفت علما تصمیم می گیرد از خاک کربلا و نجف در ساخت بخشی از بنا استفاده کند که نام این بخش تربت خانه می شود.
تربت خانه در بخش جنوبی گنبد قرار گرفته و ۱۷ متر طول و ۸ متر عرض دارد. با استفاده از خاک کربلا و تربت امام حسین (ع) سوره الملک با دو خط ثلث و کوفی روی محراب نقش بسته است. در این بخش کاشی های طلایی رنگی وجود دارد که هشت گوش هستند و ازاره هایش از نظر هنر کاشی پزی جز نمونه های برتر به حساب می آیند.
سردابه
سردابه در ضلع جنوبی گنبد سلطانیه و زیر تربت خانه قرار دارد. درباره سردابه گمانه زنی های مختلفی وجود دارد از جمله این که پیش از ساخت گنبد سلطانیه سردابه در آن جا ساخته شده بود. سردابه برای دفن افراد دارای مقام ساخته می شد.
علت این که ورودی این سردابه کوتاه است این است که هرکسی می خواهد به آن وارد شود مجبور به خم کردن سرش باشد و به نوعی به دفن شدگان در سردابه ادای احترام کند. در سردابه یک جای قبر هست و در دو طرف آن دو فضای کوچک قرار دارد. مورخین در حالی معتقدند که قبر سلطان محمد خدابنده اینجاست که کاوش ها وجود هیچگونه جسدی را در سرداب نشان نمی دهند.
گنبدخانه
درباره ویژگی های مهم گنبد پیشتر برایتان نوشتیم، با این وجود باید به این نکته اشاره کرد که دو جداره ساخته شدن گنبد به این دلیل بوده است که مقاومت آن در مقابل زلزله بالا برود. فضای داخلی گنبدخانه دارای ۸ جرز سنگین است که وظیفه انتقال وزن گنبد به شالوده ها را دارند. نزدیک به ۲۰۰ تن بار روی این جرزها وارد می شود.
کاربرد گنبد سلطانیه
در طول تاریخ از گنبد سلطانیه استفاده های مختلفی شده است. یکی از این کاربردها برگزار کردن مراسم های قرآن خوانی بود، به این صورت که مردم به صورت گروهی در آن جمع می شدند و قرآن خوانی می کردند.
یکی دیگر از کاربردهای این مکان استفاده از آن به عنوان کلاس درس و مکتب بود. علت این موضوع آن بود که در آن فضای کافی وجود داشت. به جز این ها از گنبد سلطانیه استفاده اقامتی هم می شده است و برخی برای اقامت کوتاه مدت آن را انتخاب می کردند. در برخی منابع تاریخی استفاده از گنبد سلطانیه به عنوان بیمارستان نیز ذکر شده است.
این بنا از نظر اعلام ساعت نیز کاربرد داشته است به این صورت که نوری که از سوراخ اصلی گنبد می تابد ظهر را نشان می داده است. نورهایی که از پنجره های بزرگ عبور می کرده است ساعت را نشان می داد و نوری که از پنجره های کوچک رد می شد نشان دهنده دقیقه بود.
نوشته های تزئینی
بر دیوارهای این کاخ علاوه بر این که سوره فتح خطاطی شده است، کلمات الله، محمد و علی نیز با خط تزئینی نوشته شده اند. پاقوس گنبد نیز به این سه اسم مبارک مزین است که در آن ها کاشی الوان با رنگ سرد استفاده شده است.
مرمت گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه قدمت زیادی دارد و طبیعی است که در طی این سال ها نیاز به مرمت داشته است. از سال ۱۳۴۸ مرمت این بنا آغاز شد و تا کنون در ۹ دوره مختلف بازسازی شده است. چند ماه پیش آخرین داربست های فلزی از دور این بنا جمع آوری شد و مرمت آن بعد از ۳۰ سال پایان یافت. نصب آخرین کاشی مرمتی طی مراسمی توسط رییس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور انجام شد. امروزه متاسفانه باز هم روند تخریبی این اثر تاریخی آغاز شده است و نشان می دهد که این اثر ملی که در میراث جهانی هم ثبت شده است نیاز به توجه بیشتری دارد.
تا به حال از این گنبد زیبا بازدید کرده اید؟ تجربه و یا خاطره ای اگر از این سفر دارید در بخش نظرات آنرا با سایر علاقه مندان به بازدید از این محل در میان گذارید.
