توسط : سیستان و بلوچستان یکی از استان های ایران است که ظاهرا در گذشته دور میزبان تمدن های کهن بوده است. در سراسر ایران تمدن های شهرنشین زیادی حضور داشته اند و آثار گرانقدری از خود به جای گذاشته اند. یکی از مکان هایی که در آن ها آثار تمدنی ویژه ای از گذشتگان به جای مانده است شهر سوخته است. یافته های باستان شناسی نشان می دهد که شهر سوخته از قدیمی ترین آثار تمدنی بشر است. کمبود برخی امکانات و شرایط آب و هوایی سیستان و بلوچستان باعث شده است که شهر سوخته به اندازه ای که باید به آن توجه می شد مورد لطف و توجه گردشگران قرار نگیرد. در مقاله ای که پیش روی شماست بزن بریم سفر قرار است به معرفی یکی از بهترین جاذبه های گردشگری ایران یعنی شهر سوخته بپردازد. اگر شما هم از طرفداران آثار باستانی هستید به هیچ عنوان این مقاله را از دست ندهید.
فهرست مطالب
شهر سوخته کجاست؟
شهر سوخته در سیستان و بلوچستان و جنوب زابل قرار گرفته و با شهر زابل ۵۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهر بین رودهای هامون و هیرمند است. شهر سوخته با زاهدان ۱۷۰ کیلومتر و تا فرودگاه زابل ۶۰ کیلومتر فاصله دارد. اگر دوست دارید از شهر سوخته بازدید کنید بهتر است با هواپیما این مسیر را طی کنید بخصوص از شهر هایی مثل تهران و مشهد که فاصله زیادی تا زابل دارند.
تهران با شهر سوخته ۱۵۰۰ کیلومتر فاصله دارد. اگر می خواهید با خودروی شخصی به این منطقه بیایید ابتدا باید به شاهرود رفته و از آنجا به سمت سبزوار حرکت کنید. بعد از آن به ترتیب شهر های گناباد، بیرجند را رد کنید بعد از تغییر مسیر در نهبندان باید ۱۷۰ کیلومتر مسیر را به سمت زابل طی کنید.
یک مسیر دیگر برای رفتن به شهر سوخته از تهران، حرکت از جاده تهران-قم و پس از آن عبور کردن از شهرهای کاشان، یزد و کرمان با تغییر مسیر در نهبندان به سمت زابل است.
بهترین زمان بازدید از شهر سوخته
آب و هوای شهر سوخته و اطراف آن گرم و خشک است و بارش در آن بسیار محدود اتفاق می افتد. در سرد ترین روزهای سال دمای این منطقه از مثبت هفت درجه پایین تر نمی آید. تابستان های این شهر بسیار گرم و سوزان است و دما در تیرماه تا ۴۵ درجه هم بالا می رود که تحمل آن برای کمتر شخصی ممکن است. در تیرماه پدیده طوفان شن در این منطقه به دلیل وزش شدید باد رایج است.
در سه ماه آذر، دی و بهمن هوای این منطقه سرد است و در ماه های دیگر سال این منطقه آب و هوای گرم دارد. اختلاف دمای شب و روز در این منطقه بالاست و میانگین دمای هوا در ماه های سرد نزدیک به ۱۳ درجه است. این توضیحات نشان می دهد که اواسط پاییز تا اواسط زمستان بهترین زمان برای بازدید از شهر سوخته است.
شهر سوخته یک اثر بی نظیر از تمدن بشری است که وجود آن در مرزهای ما این امکان را به ما می دهد تا با کمترین هزینه و در سریعترین زمان ممکن بتوانیم به بازدید از آن بپردازیم. بازدید از جاذبه های تاریخی ایران می تواند به ما در درک هویت پر افتخارمان کمک کند.
معرفی شهر سوخته
شهر سوخته یکی از دیدنی های زابل به شمار می رود. این منطقه در گذشته پلی میان تمدن های شبه قاره هند، آسیای مرکزی و حاشیه خلیج فارس بوده است. شهر سوخته یک بخش وسیع از تمدن شرق فلات ایران را در بر می گرفت و اهمیت آن به دلیل یکجا نشین بودن این تمدن چند برابر است.
شهر سوخته اطلاعات گسترده ای درباره فرهنگ، اقتصاد و شهرنشینی در ایران باستان ارائه می دهد. در این شهر اطلاعات زیادی درباره بازرگانی داخلی، تجارت خارجی، شهرنشینی و معماری، پزشکی، هنر، کشاورزی، جانورشناسی و زمین شناسی این تمدن کهن کشف شد.
نام های دیگر این شهر، شهر هنر و شهر علم نیز هست، چرا که هم در آن آثار هنری زیادی پیدا شده است و هم یافته های برجسته علمی به ویژه در حوزه پزشکی در آن پیدا شده است. یکی از نکاتی که توجه باستان شناسان را به شهر سوخته جلب کرد این بود که در اطراف شهر هیچ اثری از برج و بارویی که برای حفاظت از شهر و جنگیدن استفاده شود پیدا نشد.
علاوه بر این دروازه ای هم در اطراف آن پیدا نشد. باستان شناسان معتقدند این موضوع نشان می دهد که ساکنان این شهر با شهرهای اطراف خود ارتباط صلح آمیز داشته اند. آنچه مهر تایید بر این نظریه می گذارد این است که هیچ سلاح جنگی در میان ابزار کشف شده در شهر سوخته وجود نداشت. همه این عوامل باعث شده است که به این شهر لقب شهر صلح را هم بدهند.
مشخصات شهر سوخته
شهر سوخته دارای قدمت ۵ هزار ساله است. این منطقه تمدنی معادل با تمدن منطقه جیرفت و عصر برنز داشته است. تحقیقات باستان شناسی نشان می دهد که چهار دوره شهر نشینی در شهر سوخته قرار داشته است. این چهار دوره به این شرح هستند: پایه گذاری شهر، رشد و شکوفایی، شروع زوال، شروع نابودی.
شهر سوخته در حدود ۲۸۰ هکتار مساحت داشته است. این شهر دارای ۵ بخش بود که شامل خانه های مسکونی در شمال شرق و شرق، نواحی گسترده مرکزی، بخش صنعتی در شمال غربی و بناهای یادبود و گورستان ها می باشد. نکته جالب توجه این است که در این شهر بخش های صنعتی از مسکونی جدا بودند و با یکدیگر فاصله داشته اند.
برخلاف امروزه که آب و هوای اقلیم شهر سوخته خشک و بیابانی است در گذشته این مکان سرسبز و پر آب بوده است، همین موضوع باعث می شد شغل بسیاری از مردم این شهر کشاورزی و صنعتگری بوده باشد. علاوه بر این محل قرار گرفتن شهر سوخته در آبرفت های رود هیرمند است. این موضوع باعث حاصلخیز بودن زمین های این شهر و منطقه اطراف آن می شد.
مهم ترین کشفیات از شهر سوخته
همانطور که بالاتر اشاره کردیم در شهر سوخته کاوش های زیادی انجام شده است و طی این کاوش ها کشفیات مهمی به دست آمده است. هر کدام از این یافته ها نشان دهنده نبوغ، هنر و سطح بالای علمی مردم این شهر حکایت دارد. در ادامه به معرفی مهم ترین آثاری که در شهر سوخته کشف شده است می پردازیم.
اسکلت دختر ۱۳ ساله
در سال ۱۳۵۶ بود که یک گور دسته جمعی در شهر سوخته پیدا شد. در این گورستان دختری پیدا شد که سن آن را ۱۳ سال تخمین می زنند. روی جمجمه این دختر یک بریدگی عمیق مثلثی شکل قرار دارد. باستان شناسان معتقدند این بریدگی برای جراحی مغز انجام شده است و آن را اولین جراحی مغز دنیا می دانند. مشاهدات حاکی از آن هستند که بیمار چند ماه بعد از جراحی از دنیا رفته است. کشف این جمجمه در میان کشفیات باستان شناسی جهان بی نظیر بود.
چشم مصنوعی
یکی دیگر از کشفیات شهر سوخته که با علم پزشکی در ارتباط است پیدا شدن یک جمجمه با چشم مصنوعی بود. این چشم مصنوعی از چربی جانوری و قیر طبیعی ساخته و طرح هایی با سیم های ریز طلایی روی آن ایجاد شده بود. چشم مصنوعی شهر سوخته متعلق به جسد یک زن بود که سن او از ۲۸ تا ۳۲ سال تخمین زده می شود. در کنار بقایای این زن یک قاب چرمی هم وجود داشت که ظاهرا برای همین چشم مصنوعی طراحی شده بود. قدمت این چشم مصنوعی به حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد. از چشم مصنوعی یاد شده اکنون در موزه جنوب شرقی زاهدان نگهداری می شود.
گورستانی با قبرهایی از خشت خام
در شهر سوخته گورستانی کشف شد که تمام قبرهای آن با خشت خام ساخته شده بودند. گورستان مذکور به طور اتفاقی در ۱۹۷۲ میلادی کشف شد. وجود اختلافات طبقاتی، تفاوت های دینی و باورهای مذهبی باعث شده اند که شکل، اندازه و مصالح به کار رفته در قبرها با یکدیگر فرق داشته باشند. یک مجموعه از سفالینه ها و ظروف نیز همراه با این گورستان پیدا شد که اهمیت بالایی دارند.
خطکش شهر سوخته
یکی از یافته های شهر سوخته که از نظر تاریخ علم اهمیت بالایی داشت خطکشی بود که از چوب آبنوس ساخته شده است. این خطکش با دقت یک میلی متر توانایی دارای اندازه کلی ۱۰ سانتی متر بود. البته باید در نظر داشت که مقیاس های امروزی تنها برای بیان دقت خطکش شهر سوخته استفاده می شوند و در آن دوران به هیچ عنوان کاربرد نداشته اند.
تخته نرد شهر سوخته
پیش از این که تخت نرد شهر سوخته پیدا شود تخته نردی که در گورستان سلطنتی «اور» در بین النهرین وجود داشت قدیمی ترین تخت نرد دنیا به حساب می آمد. تخت نرد پیدا شده در شهر سوخته ۶۰ مهره داشت و از جنس آبنوس ساخته شده بود. هر کدام از مهره های این تخته ندر از سنگ هایی مثل لاجورد، عقیق و فیروزه ساخته شده بودند.
جام انیمیشنی بز
یکی از مهم ترین شگفتی های کشف شده در شهر سوخته جامی است که در یکی از گورهای دسته جمعی پیدا شده است. این جام شامل چند تصویر از یک بز است که در حال پریدن و خوردن برگ است. باستان شناسان با چرخاندن این جام به مدت ۲۰ ثانیه انیمیشنی زیبا از حرکت کردن بز به سمت درخت و خوردن برگ های آن درست کرده اند. این جام پایه ای استوانه ای شکل دارد و ارتفاع آن حدود ۱۰ سانتی متر است. این جام را اولین تلاش هنرمندان برای ساخت انیمیشن یا همان نقاشی متحرک می دانند.
سیستم ها و صنایع شهر سوخته
یافته های شهر سوخته شامل سیستم آبرسانی و لوله کشی آب و فاضلاب هم می شد. این سیستم با استفاده از لوله های سفالی ساخته شده است و بقایای کم نظیری از آن باقی مانده است. علاوه بر این نشانه هایی از صنایع کفاشی و بافندگی نیز در شهر سوخته پیدا شد. این کشفیات نشان داد که این دو صنعت در شهر سوخته رونق داشته اند. گمان بر این است که کیفیت پارچه های شهر سوخته در دوره خود نظیر نداشته است.
دیگر یافته های شهر سوخته
سوزن، چکش، کوره های سفالگری، کوره های ذوب فلزات، دکمه لباس، شانه سر، بذر میوه جات و حبوبات، برنج و سرشناس تر از همه آن ها یک کوزه سفالی با امضای سازنده آن در این شهر کشف شده است.
علت سوختن شهر سوخته
درباره این که آیا این شهر واقعا سوخته است یا خیر نظریات مختلفی از سوی باستان شناسان وجود دارد. علت اصلی این که این شهر را شهر سوخته نامگذاری کردند این است که یک لایه خاکستر با وسعت زیاد روی آن نشسته است و در خیلی از بناها آثار سوختگی قرار دارد.
برخی کارشناسان معتقدند این شهر نه فقط یک بار بلکه دو بار به آتش کشیده شده است. یک بار در زمانی که در اوج شکوفایی قرار داشت و بار دیگر زمانی که نابود شده بود. نظر دیگر این است که به دلیل کم آبی و نابود شدن منابع آب در این شهر دام ها و محصولات کشاورزی رفته رفته کاسته شدند و مردم برای بقا از باقی مانده های شهر سوخته برای درست کردن آتش استفاده کردند.
این موضوع سبب نابودی و تخریب شهر سوخته شده است. این نظریه که از سوی یک استاد ایرانی بیان شده است نهایتا به این نتیجه می رسد که در شهر سوخته آتشسوزی گسترده رخ نداده است.
در ادامه باید گفت باستان شناسان این را نیز مد نظر دارند که ممکن است خاکستری که روی شهر سوخته قرار داشته به دلیل فعالیت های صنعتی اطراف آن بوده باشد و ارتباطی به آتش سوزی شهر سوخته نداشته باشد و علت نابودی این شهر کم شدن رونق صنعت و تجارت بوده است.
موزه شهر سوخته
موزه شهر سوخته یک موزه تخصصی است که مساحت آن ۲۰ هکتار است و در سال ۱۳۸۲ بازگشایی شده است. این موزه بخش های مختلفی دارد که در آن ها آثار تاریخی باستانی که از شهرهای کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به نمایش درامده است.
آثار زیادی از شهر سوخته نیز در این موزه قرار دارد که می توانید به تماشای آن ها بپردازید. اشیایی مانند مهره ها، اشیای سفالی و سنگی، نمونه بازسازی شده گورها، پیکرک ها، اسکلت ها و صدها یافته دیگر از شهر سوخته در این موزه قرار دارد که می توانید به تماشای آن ها بروید. این موزه رو به روی محوطه باستانی شهر سوخته است.
تا به حال از شهر سوخته بازدید داشته اید؟ تجربه و خاطره خود از این بازدید را در بخش نظرات با ما در میان گذارید.
